Cel wychowania cz. 18

Lepiej jednak rzecz określa definicja inna, mianowicie, że szczęście jest indywidualnym poczuciem rozwijania się i działania zgodnie ze swa naturą, w czym pomieści się zarówno normalne zaspokojenie potrzeb organizmu, jak i wszystkie umysłowe, estetyczne i moralne rozkosze, do jakich człowiek jest zdolny, że zaś w naturze jego leży dążność rozwojowa, a za tym warunkiem szczęścia stanie się dla niego nieustanne dźwiganie się na wyższy szczebel udoskonalenia. Ten rodzaj szczęścia nie może nigdy stanąć w sprzeczności ani z interesem ogółu, ani z szerzej jeszcze pojętym interesem gatunku. Jednostka może się mniej lub więcej wznosić ponad przeciętny poziom swych współczesnych, niemniej miedzy nią i ogółem istnieje zawsze wzajemne oddziaływanie: od przeciętnego poziomu ogółu zależy maksymalna możliwość rozwoju jednostki, a istnienie jednostek wyższych nad przeciętny poziom jest niezbędnym dla podnoszenia się tego poziomu.

Historyczny rozwój, doskonalenie się człowieka jako grupy zbiorowej, jako ludzkości, dokonywa się przy współudziale różnych czynników, wśród których wychowanie do ważniejszych zaliczyć wypada.