Temperatura i ilość ciepła

Ta sama ilość ciepła, mianowicie 1 kaloria, dostarczona 1 gr. wody, podniesie jego temperaturę o 1 stopień Celsjusza, przeciwnie udzielona 1 gramowi żelaza, (którego ciepło właściwe = 0,1) wywoła ogrzanie się jego o 10 stopni Celsjusza, czyli że jednakowo wielka ilość ciepła spowoduje powstanie różnych temperatur.

Weźmy kawał żelaznej blachy i naczynie płaskie z wodą (o ciężarze równym ciężarowi blachy) w rodzaju chociażby miski o wielkości powierzchni podobnej do wspomnianej blachy. Jeśli teraz zostaną one np. w dzień upalny wystawione na słońce, to chociaż jedna i druga będą korzystały mniej więcej z tej samej ilości promieni słonecznych, (wielkość obszaru, dostępnego promieniom, ta sama) jednakże blacha może się rozgrzać tak bardzo, że będzie nas parzyć, gdy woda stanie się tylko ciepłą po upływie tego czasu działania na nią promieni słonecznych. A więc ilości ciepła, otrzymane od słońca jednakowe, a temperatury różne. Tak samo szklanka gorącej wody i igła rozżarzona do czerwoności mają różne temperatury, igła znacznie wyższą. Ale wiemy dobrze, że igła pomimo wysokiej temperatury ma znacznie mniejszy zasób ciepła, niż szklanka wody gorącej, ponieważ, zmieszawszy tę ostatnią w jakimś innym większym naczyniu z drugą szklanką wody chłodnej, otrzymamy mieszaninę ciepłą; wtedy gdy wyżej wspomniana igła rozżarzona do czerwoności i zanurzona również w szklance wody zimnej, nie wywoła w niej jakiegoś większego, bardziej dostrzegalnego podniesienia temperatury. Na cóż to wszystko wskazuje?

Na to, że temperatura ciała i ilości ciepła w nim zawarte to są dwie różne jego cechy, odrębne jego własności. Temperaturę jego możemy wyznaczyć przy pomocy tego lub innego termometru, a także wyczuć naszymi zmysłami; ilości zaś ciepła, którymi ciało dane może rozporządzać w takich lub innych warunkach, nie może odczuć nasze ciało, nie wykryje żaden termometr, lecz możemy je tylko obliczyć, opierając się na odpowiednich rozważaniach i doświadczeniach.