Rozszerzalność a siła

W piecach i paleniskach rusztom, drzwiczkom i innym częściom metalowym powinna być zapewniona swoboda rozszerzania się, bo inaczej albo same się pogną, albo wywołają pęknięcia w murach, w których są osadzone, ponieważ części te przez rozszerzanie się, lub kurczenie, pokonać by mogły olbrzymi nawet opór.

Na rysunku widzimy przyrząd, który pozwala przekonać się o tej sile w zastosowaniu np. do żelaza. Na dwóch masywnych podporach spoczywa gruba żelazna sztaba, której jeden koniec jest zaopatrzony w nacięcie śrubowe i obracającą się na nim rączkę; drugi koniec posiada otwór, przez który przetykamy pręcik z lanego żelaza o grubości około 1 cm.

Sztabę BD wyjmujemy z podstawek i oparłszy na dwóch zwyczajnych trójnogach, mocno ogrzewamy w ciągu mniej więcej kwadransa, podstawiając parę palników pod jej część środkową. Następnie, włożywszy sztabę z powrotem do podstawek i przełknąwszy pręcik z żelaza na końcu jej, przykręcamy rączkę  jak najsilniej. Teraz polewamy chłodną wodą część sztaby.

Cóż wtedy zachodzi? Naturalnie, sztaba zaczyna się kurczyć, tj. stawać się krótszą, ale przeszkadza jej w ten pręcik na końcu D; toteż wkrótce z trzaskiem zostaje on złamany, pomimo przecież znacznej grubości. Wskazuje to na potęgę jaką ciało ujawnić może przy zmianie swych wymiarów pod wpływem ogrzewania. A więc, czy te wymiary maleją, (przy oziębianiu) czy też wzrastają, (przy ogrzewaniu) ciała zmieniają je z siłą ogromną, krusząc nawet bardzo znaczne przeszkody, stawiane im przez otoczenie.