Charakter jako cel wychowania cz. 20

Niejeden człowiek może posiadać pewne dodatnie cechy, jak siłę woli lub wielką inteligencję, które są właściwościami silnego charakteru w szerszeni znaczeniu, lecz całość jego przejawów duchowych nie pozwala zaliczyć go do ludzi. posiadających taki charakter. Cel wychowania zawierać winien zawsze w sobie pierwiastek moralny i jeżeli można by wyspecjalizować w charakterze człowieka pewną jego cechę, jako główną, to przede wszystkim wartość jego moralną. Zależy ona jednakże praktycznie od tylu innych czynników, że wyodrębnienie jej specjalne również się nie uda. Cnota człowieka głupiego jest często straconym kapitałem moralnym. Nawet dobroć, owa wszechobejmująca dobroć wielkiego serca, nawet ona, ten rzadki gość śród nas, musi się czasem umieć odwracać.

Zależnie od potrzeb życia i związanych z nimi prądów umysłowych, każda epoka stawia wychowaniu swój cel, który w każdym przypadku da się opisać przez mniej lub więcej dokładnie zarysowaną postać ludzką. Czy to będzie piękny, bo dobrze zbudowany, dobry, bo silny wojownik – obywatel grecki, czy mnich średniowieczny z jego pokorą, wyrzeczeniem się szczerym i szlachetną pietas, czy ów pełen mądrości życiowej, niezależnej szlachcic Montaigne a, czy gentleman Toeka, zawsze i wszędzie będziemy mieli przed sobą określoną postać ludzką, określony typ człowieka, taki lub inny charakter. Z tego powodu analiza charakteru, wyodrębnienie jego cech głównych, a uważanych za pożądane, wykazanie roli ich w życiu oraz środków, prowadzących do ich kształcenia, jest najważniejszym, zasadniczym zagadnieniem wychowania. Ta, czy inna odpowiedź w tej dziedzinie, decyduje o całym układzie i kierunku procesu wychowawczego.