Cel wychowania cz. 4

Jak ręka rozwija się i wzmacnia przez sięganie i chwytanie, tak przez myślenie i czucie rozwija się, wzmacnia i kształtuje mózg, a jak kierunek rozwoju ręki zależy od wykonywanych przez nią ruchów, tak i stopień i kierunek rozwoju mózgu zależy od czynności, jakie on w epoce wzrostu i dojrzewania wykonywa. Im różnorodniejsze, bardziej skomplikowane i liczniejsze są czynności, które istota dorosła wykonywać musi, tym dłużej musi trwać epoka, w której się do nich przygotowuje, tym więcej różnorodnych ćwiczeń potrzeba dla osiągnięcia rozwoju odpowiadającego wymaganiom warunków życiowych. Zycie człowieka składa się z większej liczby bardziej różnorodnych czynności niż życie jakiegokolwiek zwierzęcia, a życie cywilizowanego człowieka w wieku dwudziestym jest bardziej skomplikowane niż życie człowieka przedhistorycznego lub współczesnego dzikiego, dla tego też epoka przygotowawcza dla niego trwać musi dłużej, a samo przygotowanie składać się musi z wielu bardziej skomplikowanych ćwiczeń.

Ponieważ człowiek w dzieciństwie swoim nie jest w stanie wykonywać tych czynności, które są niezbędne dla utrzymania się przy życiu, opieka ludzi dorosłych jest mu tak niezbędną, jak powietrze i pożywienie. Niemowlę, pozostawione samo sobie, nigdy nie zostałoby człowiekiem. To też tej sumy wychowania, jaka się ogranicza na podtrzymaniu życia dzieci i chronieniu ich od niebezpieczeństw, nigdy nie można było pozbawić żadnej istoty ludzkiej.